‘Louis Raemaekers ‘met pen en potlood als wapen’:
tekenaar van wereldfaam in de Eerste Wereldoorlog’
Dit project is een initiatief van Stichting Louis Raemaekers waaronder het Limburgs Museum in Venlo en X-CAGO, gevestigd in Roermond.
Doel van het project
Het doel van dit project is om honderd jaar na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog aandacht te besteden aan politiek tekenaar Louis Raemaekers, die in de periode 1914-1918 met zijn oorlogsprenten grote internationale bekendheid verwierf en een belangrijke rol speelde in de geallieerde propaganda.
Het project is vierledig
- Een boek van Raemaekers-kenner Ariane de Ranitz over het leven en werk van Louis Raemaekers met de titel: ‘Louis Raemaekers ‘met pen en potlood als wapen’: tekenaar van wereldfaam in de Eerste Wereldoorlog.
Het boek, voorzien van een groot aantal prenten uit de oorlogsalbums van Raemaekers, is verschenen in 2014 in het Nederlands en in het Engels. - Een expositie over Louis Raemaekers in het Limburgs Museum in Venlo. Deze opent in november 2014 (100 jaar na het begin van de Eerste Wereldoorlog) en duurt tot in 12 april 2015 (75 jaar na het begin van de Tweede Wereldoorlog).
- Een kleine reizende tentoonstelling, die na een start in Roermond, verschillende locaties aan zal doen.
- Een website over het leven en werk van Louis Raemaekers met een webexpositie.
Financiën
De publicatie van het boek over Louis Raemaekers wordt mogelijk gemaakt door de bijdrage van verschillende fondsen:
Stichting Democratie en Media
Dr. Hendrik Muller Vaderlandsch Fonds
KF Heinfonds
Roermondse Stichting 1880
Gravin van Bylandt Stichting
Stichting Pieter Haverkorn van Rijsewijk
Stichting ‘De Gijselaar-Hintzenfonds’
Prins Bernhard Cultuurfonds
Stichting Dr. P.G.J.M. Janssen
en door bijdragen van:
X-CAGO, Roermond
Limburgs Museum, Venlo
Belang van het project
Het is onomstreden dat Louis Raemaekers tijdens de Eerste Wereldoorlog wereldwijd de bekendste en meest invloedrijke politiek tekenaar is geweest. Zijn wortels liggen in Roermond, waar hij van huis uit werd gestimuleerd om voor zijn mening uit te komen, ook als deze tegen de gevestigde orde is. Raemaekers’ gevoel voor rechtvaardigheid bracht hem er toe bij de inval van de Duitse legers in België de kant van de zwakkeren te kiezen. Deze houding en de felle prenten waarmee hij de emoties in binnen- en buitenland raakte, zorgden ervoor dat deze tekenaar uit een neutraal land gedurende enkele jaren pal in het internationale voetlicht stond. In het boek en de tentoonstelling staat de periode van de Eerste Wereldoorlog centraal, waarbij de rol van Raemaekers in de geallieerde propaganda speciaal wordt belicht. Ook wordt er aandacht besteed aan de invloed van Raemaekers op het gebruik van beeldmateriaal in propaganda die zich in de daaropvolgende decennia en met name in de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde.
1. Publicatie
Hoewel er in de literatuur aandacht is besteed aan de oorlogsprenten van Louis Raemaekers en zijn rol in de geallieerde propaganda, is er niet eerder een overzicht verschenen van zijn leven en werk. De honderdjarige herdenking van het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog is een uitgelezen moment om het werk van Louis Raemaekers bijeen te brengen in een complete uitgave, waarin alle deze aspecten aan de orde komen. In het boek zal aandacht besteed worden aan zijn jeugd in Roermond, opleiding, werk als illustrator voor zowel (jeugd)boeken als reclamedoeleinden, politieke prenten, oorlogsprenten, zijn rol in de propaganda, naoorlogs werk, zijn opinie en geschriften. Het is voor het eerst dat al dit materiaal in een uitgave wordt bijeengebracht.
Specificaties boek
Grootte formaat240 x 360 mm, genaaid gebonden
Band full color gedrukt, gelamineerd en gestempeld in 3 kleuren
Binnenwerk tussen de 300 en 400 pagina’s full color gedrukt en gevernist
Taal 2 edities, Nederlands en Engels
Verhouding tekst / beeld: 35 / 65
Oplage 1000 exemplaren Nederlands, 1000 exemplaren Engels
Verkoop door middel van voorintekening
Verschijningsdatum november 2014
2. Expositie in Limburgs Museum in Venlo
Parallel aan het boek, is een expositie samengesteld, waarin de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog wordt verteld aan de hand van de oorlogsprenten van Louis Raemaekers. Daarbij is vooral aandacht voor de inzet van zijn prenten voor propagandadoeleinden. De prenten van Raemaekers worden vertoond in een historisch kader, gevormd door (historisch) foto- en filmmateriaal.
3. Kleine expositie
Hiernaast wordt een kleine tentoonstelling opgezet van gereproduceerd materiaal. Omdat in de voorbereiding voor de uitgave van het boek veel beeldmateriaal voor het eerst bijeen wordt gebracht en gedigitaliseerd, is dit een goede gelegenheid om een tentoonstelling te organiseren die op panelen verspreid kan worden. Deze kleine tentoonstelling zal starten in november 2014 in Roermond.
4. Website
Naast het boek en de tentoonstelling(en) wordt een website vervaardigd die gewijd zal zijn aan het werk en leven van Louis Raemaekers. Op deze website (www.louisraemaekers.com) zal een webexpositie te zien zijn en aanvullend archiefmateriaal worden getoond.
Achtergrond
Louis Raemaekers tekende in de Eerste Wereldoorlog anti-Duitse oorlogsprenten voor De Telegraaf. Hij was een scherp criticus van de Duitse inval in België en Frankrijk en uitte dat in felle en dramatische prenten die al snel in binnen- en buitenland hun weg vonden. Vanaf 1915 verscheen zijn werk in vele dag- en weekbladen, brochures en albums, op prentbriefkaarten en sigarettenplaatjes; zijn prenten werden in facsimile-uitgaven wereldwijd verspreid en tentoongesteld. Vanaf 1916 speelde hij in opdracht van het Britse oorlogspropagandabureau Wellington House een centrale rol in de geallieerde propaganda. Hij maakte in 1917, kort na de oorlogsverklaring van de Verenigde Staten, een rondreis door Amerika om zijn werk onder de aandacht te brengen met als inzet het meekrijgen van de publieke opinie voor inmenging in de oorlog. Raemaekers bracht de gruwelijkheden van de oorlog in de Amerikaanse huiskamer. Met talrijke interviews in de pers en gesprekken met invloedrijke personen verwierf hij zich een naam als de man die ‘zonder enige steun van titel of functie, ontegenzeglijk van grote invloed is geweest op het lot der mensheid’.
Bronnen: tekst- en beeldmateriaal
De tekst van het boek is gebaseerd op het ongepubliceerde proefschrift van Ariane de Ranitz Met een pen en potlood als wapen, Louis Raemaekers (1869-1956), schets van een politiek tekenaar, Amsterdam (UvA) 1989.
In het onderzoek is gebruik gemaakt van tot dan onbekend bronmateriaal uit diverse archieven in binnen- en buitenland zoals dagboeken, briefwisselingen met enkele honderden correspondenten, toespraken en artikelen, gesigneerde menukaarten en krantenknipsels.
Ook het beschikbare beeldmateriaal is omvangrijk. Er kan zowel geput worden uit materiaal uit het bezit van de nazaten van Louis Raemaekers als uit talrijke archieven wereldwijd, met name uit de Hoover Institution van Stanford University. Naast originele tekeningen en aquarellen, oorlogsalbums en andere publicaties zijn ook familiekiekjes, foto’s en schetsen van het front en schilderijen beschikbaar voor reproductie en expositie.
Synopsis
Louis Raemaekers is geboren en opgegroeid in Roermond toen deze stad, in een periode van politiek-maatschappelijke onrust, in het centrum van tegenstellingen tussen klerikaal-katholieken en liberalen verkeerde. Louis’ vader Jos Raemaekers, uitgever van het weekblad De Volksvriend, was een invloedrijk man in het kamp van de liberalen. Hij zette met zijn strijd tegen de gevestigde orde de toon voor de positie die zijn zoon enkele decennia later innam in diens strijd tegen de onrechtvaardige en gruwelijke bezetting van België aan het begin van de Eerste Wereldoorlog.
Deze oorlog vormt de kern van het boek. Direct na de inval van de Duitse bezetters in België ontpopte Louis Raemaekers zich als een fervent criticus, een houding die hem (en de hoofdredacteur van De Telegraaf waar hij voor tekende), gedurende de oorlogsjaren meermalen in de problemen bracht, omdat hij de neutrale positie van Nederland in gevaar zou brengen. Het werk van Raemaekers trok al snel de aandacht van de buitenlandse pers, vanaf het voorjaar van 1915 verschenen zijn prenten in Engelse dag- en weekbladen en in december van dat jaar trok de eerste tentoonstelling in Londen veel belangstelling en oogstte daar een jubelende pers. Meer landen volgden en al snel was er een verspreiding van zijn werk in de vorm van albums, brochures, posters, prentbriefkaarten en sigarettenplaatjes. Er werden zelfs tableaux vivants van zijn tekeningen georganiseerd.
Na diverse buitenlandse reizen (met name naar Engeland waar hij zich begin 1916 vestigde en naar het front in Frankrijk), volgde in 1917 een bezoek aan de Verenigde Staten. Daar maakte hij op verzoek van het Britse oorlogspropagandabureau Wellington House een rondreis om zijn werk onder de aandacht te brengen. Korte tijd daarvoor had Amerika Duitsland de oorlog verklaard. Met deze tocht beoogden de geallieerden de publieke opinie in de Verenigde Staten op hun hand te krijgen: ‘such a visit would be a very valuable asset to the allied cause in America’. Zijn reis was als een zegetocht. Raemaekers hield voordrachten, gaf interviews, tekende spotprenten op film, was een graag gezien gast op societybijeenkomsten en had ontmoetingen met president Wilson en oud-president Roosevelt. Statistieken wijzen uit dat in oktober 1917 meer dan tweeduizend Amerikaanse kranten de prenten van Raemaekers opnamen: de verspreiding van zijn werk is een van de omvangrijkste propaganda-activiteiten uit de Eerste Wereldoorlog geweest.
Raemaekers’ in memoriam in The Times (Londen) oordeelde bij zijn overlijden in 1956:
‘It has been said of Raemaekers that he was the one private individual who exercised a real and great influence on the course of the 1914-18 War. There were a dozen or so people – emperors, kings, statesmen, and commanders-in-chief – who obviously, and notoriously, shaped policies and guided events. Outside that circle of the great, Louis Raemaekers stands conspicuous as the one man who, without any assistance of title or office, indubitably swayed the destinies of peoples.’
Na de Eerste Wereldoorlog vestigde Louis Raemaekers zich in Brussel. Hij was een groot voorstander van de Volkenbond en wijdde veel tekeningen en artikelen aan de eenwording van Europa. Hij hield daarbij met argwaan de ontwikkelingen in Duitsland in het oog. In Engeland en Frankrijk, waar zijn oorlogsprenten nog steeds vers in het geheugen lagen, leidde deze houding tot verkoeling van de belangstelling. Daar had men langzamerhand genoeg van gruwelijke tekeningen. Ook in Nederland werd eind jaren twintig een publicatie van zijn werk afgewezen, omdat ‘het publiek eenigszins beu [was] van oorlogsonderwerpen’.
In de jaren dertig kreeg men steeds meer oor voor Raemaekers’ afwijzende houding tegenover Duitsland. Zijn productiviteit groeide, maar was omgekeerd evenredig aan zowel de inhoudelijke als de artistieke kwaliteiten van zijn werk. De tekenaar bleef De Telegraaf tot ver in de jaren dertig trouw, ondanks het feit dat de directie van de krant in de loop van de jaren dertig een pro-Duitse positie innam.
Kort voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog week Raemaekers uit naar de Verenigde Staten, waar hij bleef wonen tot zijn terugkeer naar Brussel in 1946. In Nederland was men Raemaekers nog niet vergeten, maar pas bij zijn tachtigste verjaardag in 1949 kreeg hij in zijn vaderland de erkenning waar hij al jaren naar verlangde: hij werd ereburger van de stad Roermond. In 1953 vestigde hij zich na bijna veertig jaar verblijf in het buitenland, weer in Nederland. Hij overleed in 1956 in Scheveningen.
Inhoud
In hoofdstuk 1 van het boek over Louis Raemaekers beschrijft de auteur de jeugd en achtergrond van de kunstenaar in Roermond, hoofdstuk 2 zijn opleiding en eerste werkkring in het onderwijs. Hoofdstuk 3 behandelt zijn werk bij het Algemeen Handelsblad en de overstap naar De Telegraaf. Hoofdstuk 4, 5, 6 en 7 vormen de kern van het boek en gaan over de periode van de Eerste Wereldoorlog, Raemaekers’ rol in de Britse oorlogspropaganda en zijn reis naar de Verenigde Staten. Daarna volgt in hoofdstuk 8 het interbellum, een periode waarin de productiviteit van Raemaekers het grootst was, zijn verblijf tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Verenigde Staten, zijn laatste jaren in Brussel en de terugkeer naar Nederland. In het 9de en laatste hoofdstuk plaatst de auteur het werk van Louis Raemaekers in een (kunst)historisch kader en duidt zij zijn betekenis in de oorlogspropaganda nader. Zie hiervoor de inhoudsopgave. In deel 2 neemt de auteur in verschillende bijlagen het werk van Raemaekers onder de loep. Tot slot volgt een lijst van afbeeldingen en een index.
Inhoudsopgave
Deel 1
Inleiding
1. Jeugd in Roermond (1869-1886)
2. Opleiding en werk als tekenleraar (1887-1905)
3. Eerste politieke tekeningen (1906-1914)
4. De oorlog: anti-neutraliteit (1914-1915)
5. Bekendheid in het buitenland (1915-1916)
6. Rol in de geallieerde propaganda (1916-1917)
7. Propagandareis naar de Verenigde Staten en einde van de oorlog (1917-1918)
8. Interbellum, WOII en Raemaekers’ laatste jaren (1918-1956)
9. Het werk van Louis Raemaekers: ‘The villainies seen by an honest man’s eyes’
Deel 2
Bijlagen
A (Verkoop)tentoonstellingen
B Raemaekers Cartoons (1916)
C Eerbewijzen en onderscheidingen
D Archieven en verzamelingen
E Geraadpleegde literatuur
1. algemene werken
2. publicaties met politieke tekeningen
3. publicaties met niet-politieke illustraties
Bronnenlijst
Tekst
– schriften met autobiografisch materiaal, opgetekend door de vrouw van Raemaekers, op basis van gesprekken en dagboekaantekeningen
– tentoonstellingscatalogi
– albums met oorlogsprenten
– knipselcahiers met kranten- en tijdschriftartikelen uit de hele wereld
– toespraken en artikelen
– correspondentie met enkele honderden personen, zowel uitgaand als inkomend: staatshoofden, ministers, overheidsinstellingen, internationale hulporganisaties, kunstenaars, schrijvers, hoofd- redactie van kranten, bewonderaars van o.a.
- Woodrow Wilson
- David Lloyd George
- Winston Churchill
- Benito Mussolini
- Raymond Poincaré
- Philippe Pétain
- Louis Botha
- Hendrik Colijn
- Théophile Steinlen
- Auguste Rodin
- Frederik van Eeden
- Hak Holdert
Beeld
– foto’s van alle periodes uit zijn leven
– schilderijen, aquarellen, pen- en krijttekeningen: landschappen en portretten
– geïllustreerde boeken, voornamelijk uit de periode 1900-1914
– reclamewerk, brochures en posters, over verschillende onderwerpen (toneelaffiches, preventie van tuberculose, werkeloosheid)
– politieke prenten uit de periode 1907-1942, originelen
– verzameld werk in albums van divers formaat
– krantenknipsels van prenten uit de hele wereld
– schetsen van het front, o.a. van soldaten en gevechtsmateriaal
– briefkaarten, postzegels en sigarettenplaatjes met oorlogsprenten
– tekeningen van anderen, aan Raemaekers gegeven met dankwoord
– uitnodigingen voor lunches en gala’s, menukaarten, tafelschikkingen, lidmaatschapkaarten, met name van bijeenkomsten in de Verenigde Staten waarbij Raemaekers eregast was.
Publiciteit
Om het project te promoten zal gezorgd worden voor passende publiciteit voor respectievelijk Louis Raemaekers, de tentoonstelling evenals het boek. Met behulp van een persmap zal de nationale en internationale pers worden geïnformeerd.
Meer informatie
www.louisraemaekers.com
info@louisraemaekers.com en ariane@deranitz.nl