Illustrator en cartoonist Joep Bertrams (Roermond, 7 maart 1946) geniet nationaal en internationaal bekendheid door zijn treffende politieke tekeningen. Zij verschenen de afgelopen decennia in nationale en internationale kranten en tijdschriften, op websites en televisie.
Kunstenaar worden
Het talent voor tekenen zit in de familie Bertrams. Zijn grootvader was architect en twee van zijn ooms waren kunstschilder. Na zijn middelbare school volgde hij aanvankelijk een opleiding voor onderwijzer om vervolgens aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag te gaan studeren. Maastricht biedt destijds geen vergelijkbare opleiding en Bertrams wil absoluut ver van huis weg. Ook in een familie van schilders en kunstenaars bestond er indertijd enige scepsis voor een carrière als kunstenaar. Je kon in die dagen maar beter een vak leren of een bemiddelde vrouw trouwen, was het devies van Bertrams’ ouders. In 1972 rondt hij de Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag succesvol af en daarmee verwerft hij een eerstegraads onderwijsbevoegdheid en dus maatschappelijke zekerheid.
Al tijdens zijn studie klust hij bij door illustraties te maken voor een aantal vakbondsbladen. Hij geeft vervolgens een aantal jaren les aan een middelbare school in Breda, later in Hoofddorp.
Joep Bertrams werkt vervolgens als illustrator voor verschillende jeugdbladen als Taptoe, Okki en Ezelsoor. Het eerste boek dat hij illustreert is De Allersterkste (1977) van Karel Eykman. Hij illustreert boeken van onder anderen Eykman, Veronica Hazelhoff, Imme Dros, Henri van Daele en Wiel Kusters en in 1992 werkt hij samen met Ted van Lieshout aan het samenleesboek en toneelstuk Wat drink je? O, pies!
Tot 1989 is Bertrams voornamelijk actief als illustrator van kinderboeken. In 1986 krijgt hij de Zilveren Penseel voor zijn illustraties in het boek Salamanders vangen van Wiel Kusters. In 1989 wordt hij opnieuw bekroond met deze prijs voor het boek Johan Edelgans, met 40 prenten van zijn hand.
Naast zijn werk als illustrator maakt hij animaties en ontwerpt hij poppen en decors voor het theater en voor televisieprogramma’s als Oren van je Kop.
Van 1982 tot 1988 maakt Bertrams tekeningen voor de kinderrubriek Goochem in Het Parool. Goochem is een soort Jeugdjournaal waarbij het nieuws op een speelse manier wordt gebracht. In 1988 is Goochem opgeheven. De toenmalige hoofdredacteur van Het Parool, Sytze van der Zee, vraagt Bertrams de politieke tekeningen van de krant te gaan verzorgen. In eerste instantie drie tekeningen per week. Later wordt het aantal opgevoerd naar vijf tot zelfs zes per week.
De laatste prent van Bertrams voor Het Parool verschijnt op 5 maart 2011. Het Parool wil een jaar eerder al stoppen, maar de hoofdredacteur komt daar op terug na massale protesten van lezers. Op 9 maart 2011 verschijnt de eerste prent van Bertrams in De Groene Amsterdammer.
Vanaf 1991 verschijnen zijn tekeningen tien jaar lang in het Duitse weekblad Die Zeit en ook is zijn werk te zien geweest in internationaal gerenommeerde kranten en tijdschriften als Le Monde, The International Herald Tribune, The New York Times, Newsweek, Süddeutsche Zeitung en Courrier International. Ook het webmagazine Slate (www.slate.com), publiceert regelmatig zijn tekeningen.
Bescheiden trots
Zelf plaatst Bertrams de internationale erkenning in relativerende kaders. ‘Je merkt er uiteindelijk helemaal niets van. Ik krijg écht geen postzakken vol fanmail uit Zimbabwe’, grijnst hij, al is hem één gebeurtenis toch wel bijgebleven. Het betreft een recente reportage uit Tripoli waar bezoekers bij een wand met cartoons stonden. Een ervan was van Bertrams’ hand en er werd uitleg bij gegeven. ‘Dat zijn momenten waarop je trots denkt: dáár doe ik het voor!’
In 2001 ontving hij de Ton Smitspenning van de Nederlandse Cartoonistenvereniging De Tulp voor zijn gehele oeuvre. Tienduizenden internetgebruikers maakten, in de tijd na het winnen van de prijs, gebruik van de mogelijkheid zijn werk op de website van Het Parool te bekijken.
In 2004 start Bertrams met een serie geanimeerde cartoons voor het actualiteitenprogramma NOVA. Aanvankelijk is dat dagelijks, later alleen op de vrijdagavond. NOVA gaat in 2010 op in NIEUWSUUR. Ook binnen NIEUWSUUR zijn de geanimeerde cartoons van Bertrams nog een tijd te zien geweest.
In 2006 ontvangt Bertrams de Inktspotprijs voor de beste politieke spotprent van 2005, met een tekening die de aanloop naar het referendum over de Europese grondwet illustreert. Tevens wint hij de prijsvraag ‘Oogstjaar 2006’ van het Kabinet-Balkenende II. Beide prijzen zijn georganiseerd door de Stichting Pers & Prent.
In 2006 is een tentoonstelling over zijn (voornamelijk op Duitse onderwerpen toegesneden) werk in het ‘Haus der Niederlande’ in Münster getoond. In 2007 is er van mei tot september een tentoonstelling van zijn werk in het Persmuseum onder de titel ‘Oud zeer’. Naar aanleiding van de tentoonstelling verschijnt een bundeling van zijn politieke prenten onder de gelijknamige titel. Onderwerpen zijn vooral post-9/11-items en verwikkelingen rond Balkenende I, II en III. Met de bundel komt ook een dvd uit, met een groot aantal van de animaties die hij voor NOVA maakt. In november 2007 komt Meer Zeer uit, met een selectie van zijn tekeningen en animaties.
Journalist of kunstenaar?
Op deze vraag antwoordt Bertrams dat hij zichzelf niet als journalist beschouwt. Hij zit immers niet achter het nieuws aan en maakt ook geen nieuws. Hij is, als er toch een vergelijking gemaakt moet worden, eerder een columnist dan een journalist. ‘In mijn vak zit je nog meer als een columnist de hele dag op het nieuws, zeker als je elke dag een prent moet maken’, aldus Bertrams. Het volgen van het nieuws zit net zo in zijn genen als tekenen. Bertrams’ vader was dol op het lezen van kranten en volgde het nieuws op de radio. Bertrams ziet zichzelf niet als een echte ‘beobachter’. Hij vindt het veel leuker om te bedenken hoe dingen in elkaar (kunnen) zitten, wat de mogelijkheden zouden kunnen zijn en wat je ermee kunt doen. ‘Voor mij zit de spanning veel meer in het maken van een prent dan in de aanleiding’, aldus Bertrams. ‘Ik ben eigenlijk helemaal niet zo’n goede waarnemer. Ik kijk ook niet goed. Wellicht heeft het ook iets met mijn ogen te maken. Op de academie had ik best wel moeite met het vak model- en portrettekenen. Ik zag wel dat het niet goed was, maar achteraf bleek dat ik astigmatisch was en ik krommingen zag die er niet bleken te zijn. Toen ik dan ook een nieuwe bril kreeg ging het ineens een stuk beter. Ik teken meer wat ik weet dan wat ik zie’.
Bertrams geanimeerde tekeningen zoals te zien op Nieuwsuur verschillen qua techniek nogal van zijn normale prenten. Deze animaties moeten heel analytisch en snel gemaakt worden en er mag absoluut geen fout worden gemaakt.
Roermond
Bertrams is al lang vertrokken uit Roermond, de stad waar de tegenhanger in dit dubbelportret Louis Raemaekers (1869 – 1956) eveneens zijn wortels heeft liggen. Meteen doemt de vraag op of – en hoe – Bertrams hem als vakcollega ziet. Het antwoord komt in bescheidenheid. ‘Zijn rol als politiek tekenaar is vele malen groter dan de mijne, alhoewel je moeilijk kunt vergelijken. Het gaat erom wát hij vertelt en de wijze waarop. Zijn tekeningen hebben een enorme impact, zijn nooit over-de-top en van een grote klasse. Met hem vergeleken ben ik een krabbelaar.’
Objectieve toetssteen
‘Voor mij ligt de uitdaging in het scheppingsmoment, niet zozeer in het uiteindelijke product zelf’, licht hij toe. Zijn echtgenote vormt daarbij een belangrijk referentiekader; hij beschouwt haar als zijn objectieve toetssteen. ‘Soms laat ik schetsen vooraf aan haar zien met de vraag of de spotprent zijn boodschap in één oogopslag duidelijk maakt aan iemand die hem onvoorbereid ziet.’
Oprechte nieuwsgierigheid
Of je wat Bertrams tekent als kunst kunt betitelen, maakt hem in wezen niet zoveel uit. Wat hij doet of maakt, moet per definitie interessant zijn. ‘Als je op je kamertje zit te tekenen vanuit de gedachte “Ooit word ik ontdekt”, dan kun je jezelf net zo goed de vraag stellen: door wie in vredesnaam als niemand het ziet? Je moet je blik naar buiten richten en op de hoogte blijven van alles wat er om je heen gebeurt. Oprechte nieuwsgierigheid ligt uiteindelijk ten grondslag aan iedere vorm van succes.’
De opvallendste karakteristiek van Bertrams’ werk is de haast bescheiden te noemen stijl. Met een fijne lijnvoering tekent hij met onderkoelde – en daardoor zeer treffende – ironie tot de kern teruggebrachte, simpele voorstellingen, waarbij alle pathetiek van de traditionele symbolen vermeden wordt.
Publicaties
- Meer Zeer, Soest: Catullus 2007 ISBN: 978-9078753100
- Oud Zeer (met dvd), Soest: Catullus 2007 ISBN: 978-9078753049
- Sprengstoff aus Holland, Münster, Zentrum für Niederlande-Studien, 2006
- 10 Mooiste Van Annie M.G. Schmidt, gecombineerd met tekeningen van Joep Bertrams, Plint ISBN 978-90-5930-267-9
Prijzen
- 2001 Ton Smits-erepenning
- 2006 Inktspotprijs 2005
- 2006 Oogstjaar 2006: Kabinet Balkenende-II
Tentoonstellingen
- 1992-heden Politiek in Prent (reizend), Den Haag: Nieuwspoort
- 2010 Caricaturca (groepstentoonstelling), Istanbul (T): Depo
- 2006 Sprengstoff aus Holland, Münster (D): Haus der Niederlande
- 2007 Oud Zeer, Amsterdam: Persmuseum
- 2008 Op de tekening zag het er heel anders uit (groepstentoonstelling), Almere: Kunstlinie
- 2008 Cartoons from the 27 countries of the European Union, Athene (G): Zappeion
- 2010 The People United Will Never Be Defeated (groepstentoonstelling), Rotterdam: TENT
Televisie
De van origine uit Roermond afkomstige Bertrams woont en werkt al sinds het eind van de jaren zestig in Amsterdam. Hij is getrouwd met Aldje Janssens en samen hebben zij twee kinderen, Joep en Fien.
TV De visie van Joep in NOVA, vanaf 2010 bij Nieuwsuur.nl
Website www.yoopdeloop.nl